VLADIMIR POETIN, EEN MAN MET EEN MISSIE Versie 2.0
Op weg naar de top
Op 31 december 1999 trad Boris Jeltsin af als president van de Russische Federatie (hierna Rusland), waarbij hij Poetin benoemde tot zijn opvolger. De kiezers in Rusland bevestigden dit mandaat middels de presidentsverkiezingen van 26 maart 2000.
Daarvóór was Poetin werkzaam bij de FSB (de voormalige KGB). Deze organisatie heeft hem niet alleen gevormd, maar staat bovendien aan de basis van zijn huidige machtspositie in het Kremlin.
Poetin heeft na zijn aantreden als president van Rusland de zaken grondig naar zijn hand gezet. Hij wilde zich hierbij profileren als 'sterke man' Daarom heeft Poetin, kort na zijn aantreden, in Tsjetsjenië orde op zaken gesteld. Met bruut geweld werd Tsjetsjenië onderworpen (1999-2000), waarna nog jaren van repressie volgden, waarbij talloze doden vielen. Anna Politkovskaja, een Russische journaliste, had de moed om verslag te doen van de door Rusland gepleegde gruweldaden tijdens deze strijd. Het lijdt geen twijfel dat deze publicaties ten grondslag hebben gelegen aan het feit dat zij in 2006, naar wordt vermoed door de FSB, werd vermoord. Diezelfde FSB wordt trouwens ook verantwoordelijk gehouden voor de casus belli die tot deze oorlog leidde. Dit betrof diverse aanslagen op Russische flatgebouwen, onder ander in Moskou (300 doden), die volgens het Kremlin gepleegd zouden zijn door Tsjetsjenen. Dat laatste is nooit aangetoond, wel werden ter plekke FSB agenten betrapt met explosieven. De voormalige FSB spion Litvinenko schreef hierover een boek, wat er ongetwijfeld toe zal hebben bijgedragen dat hij in 2006 in Londen met polonium-210 werd vermoord door de FSB.
Sinds zijn aantreden heeft Poetin het democratisch proces in Rusland vakkundig ontmanteld, waardoor de Doema nu bestaat uit een groep trouwe jaknikkers. Dit werd gerealiseerd door de oppositie, zo nodig letterlijk, monddood maken, waarna de zogenaamd democratische verkiezingen zijn verworden tot een rituele dans met een voorgeprogrammeerde uitslag.
De media worden door het Kremlin gecontroleerd, dat wil zeggen dat het Kremlin bepaalt wat mag worden gepubliceerd/uitgezonden. Aanvankelijk waren er nog een paar resterende 'vrije' media outlets, maar die mochten niet te ver buiten de Kremlinpot plassen, anders verloren ook zij hun vergunning. Na de inval in Oekraïne is het laatste beetje vrijheid uit de Russische media geperst, zodat er nu alleen nog mediakanalen functioneren die door het Kremlin goedgekeurde berichten mogen verspreiden. Voor de vrije pers geldt: R.I.P.
Ook de rechterlijke macht loopt in Rusland aan de leiband van het Kremlin. Dat impliceert dat van een onafhankelijke rechtspraak geen sprake meer is, omdat en dat zij is verworden tot een instrument in handen van de machthebbers. Daarom kon Chodorkovsky, toentertijd de CEO van Yukos en de rijkste man van Rusland, in 2003 voor belastingfraude worden veroordeeld, nadat hij Poetin te na kwam doordat hij blijk gaf van politieke aspiraties. Het zelfde lot ondergaat momenteel Navalny (veroordeeld tot negen jaar), na een mislukte aanslag op zijn leven. Onderzoek heeft aangetoond dat deze aanslag, in 2020, werd uitgevoerd door een team van de FSB.
Een lid van de liberale oppositie, Boris Nemtsov, werd in 2015 aan de rand van het Rode Plein doodgeschoten, naar men vermoedt door de FSB. En nog maar een maand geleden werd de in Rusland bekende activist en journalist Vladimir Kara-Moerza tot 25 jaar cel veroordeeld, in een strafkamp met streng regime, omdat hij zich kritisch had durven uiten over de oorlog in Oekraïne en over de rol die het Russische leger hierbij speelt.
Het voeren van oppositie vergt in Rusland dus een hoge tol, want Poetin duldt geen tegenstand.
Op deze manier heeft Poetin zich feitelijk dictatoriale macht aangemeten en heeft hij van Rusland een politiestaat gemaakt. Vanuit deze almachtige positie heeft Poetin Rusland omgevormd tot een ware kleptocratie, daarbij bijgestaan door een aantal oligarchen die zich vanuit een afhankelijke positie verhouden tot Poetin. Laatstgenoemde heeft hierbij zijn eigen financieel belang niet geheel verwaarloosd, vermoed wordt namelijk dat hij momenteel één van de rijkste mensen ter wereld is.
Poetin's missie
Poetin heeft zich voorgenomen om van Rusland weer een wereldspeler te maken door;
herstel van de historische fout om de Sovjet-Unie te ontbinden,
ondermijning van de macht van het in zijn ogen decadente Westen en
Ruslands' invloed op het wereldtoneel te vergroten, door middel van internationale interventies.
Ad 1) Het opheffen van de Sovjet Unie was voor Poetin een dramatische ervaring en een historische blunder. Deze fout wil hij rechtzetten. Naar verluidt heeft Poetin zich ten doel gesteld om het Russische Keizerrijk (1721-1917) in zijn oude glorie te herstellen, waarbij hij een belangrijke rol heeft toebedacht aan de Russisch-Orthodoxe Kerk. Duidelijk is dat Poetin in zijn plannen aan een aantal voormalige Sovjetstaten een positie binnen dit rijk heeft toebedeeld, die zich volgens internationaal recht momenteel buiten de Russische rechtsorde bevinden. Ook heeft hij inmiddels een aantal concrete stappen gezet om zijn doel te verwezenlijken.
De onderwerping van het opstandige Tsjetsjenië paste zonder twijfel in Poetin's streven om Ruslands' invloedssfeer uit te breiden. Dat doet niet af aan m'n eerdere constatering dat Poetin's primaire motief voor deze actie het profileren van zichzelf was, als sterke man. Zijn wens om 'het Russische Rijk' nieuw leven in te blazen werd vermoedelijk pas een aantal jaren later een expliciet doel van beleid. Een volgende stap op weg naar de realisering van Poetin's doel was het feit dat Rusland teugel en bit heeft aangelegd bij Georgië, na dit land in 2008 te zijn binnengevallen. Dit geschiedde nadat de president van Georgië, Mikheil Saakashvili, had aangegeven lid van de de Navo te willen worden, na daartoe uitgenodigd te zijn door deze organisatie. In 2014 bezette Rusland vervolgens de Krim, waarna het in datzelfde jaar in de Donbas-regio de opkomst van separatistische bewegingen in Loehansk en Donetzk initieerde.
In Bellarus gaat de Russische invloed nog veel verder. Nadat in 2021 de Wit-Russische bevolking massaal in opstand was gekomen tegen president Loekasjenko, wegens vermoede verkiezingsfraude, vroeg laatstgenoemde Poetin om steun, teneinde zijn positie als staatshoofd te kunnen behouden. Hiermee leverde hij zich uit aan Poetin en was er weer een steen toegevoegd aan de opbouw van Poetin's Russische Rijk. Dat dit haaks stond op de wens van de Wit-Russische bevolking behoeft geen betoog.
En dan, op donderdag 24 februari 2022, verklaarde Rusland impliciet de oorlog aan Oekraïne, door dit land van verschillende kanten binnen te vallen. Dit ondanks een bombardement van internationale diplomatieke initiatieven om dit onheil af te wenden en ontkenningen van Poetin's zijde dat hij dit van plan zou zijn. Het idee dat deze actie zou zijn ingezet om die arme bedreigde Russen in de Donbas te redden van de genocide, die op hen gepleegd zou worden door een fascistisch regime in Kiev, berust op een stelselmatig door Rusland verspreide leugen en is op geen enkele wijze gestaafd met feiten. Poetin wil Oekraïne onder zijn invloedssfeer brengen, als volgende stap op weg naar de realisatie van zijn doel.
Het is mij niet geheel duidelijk waar exact de grenzen liggen van Poetin's gedroomde rijk, maar het lijkt me dat er voor de Baltische staten weinig redenen zijn om zich veilig te wanen. Datzelfde zou zelfs voor Finland kunnen gelden, want dat maakte tot 1918 ook deel uit van het Russische Keizerrijk. Wellicht was het om die reden dat Poetin zich gerechtigd voelde om, in zijn toespraak voorafgaand aan de inval in Oekraïne, de Finnen en de Zweden te waarschuwen dat zij het niet in hun hoofd moesten halen om lid van de Navo te willen worden. Dit soort dreigementen werkt dikwijls averechts en zo ook hier. Aangespoord door de dreigende toon van Poetin hebben Finland en Zweden recentelijk het lidmaatschap van de Navo aangevraagd, waarbij het verzoek van Finland inmiddels is gehonoreerd, terwijl dat van Zweden nog hangt op de medewerking van Turkije.
In het kader van zijn poging om het oude Russische Rijk weer in zijn volle glorie te herstellen heeft Poetin zich kennelijk ook voorgenomen om de Russische geschiedenis te herschrijven. Een opmerkelijk element hierbij is zijn beslissing om Stalin weer als gedenkwaardig staatsman op het schild te hijsen. Stalin (net als Poetin een uitgesproken paranoïde persoon) wordt toegerekend gedurende zijn bewind (1922-1953) tussen de 20 en 60 miljoen mensen over de kling te hebben gejaagd. Dit gegeven vormt ongetwijfeld geen onderdeel van het narratief van het nieuw te vormen Russische Rijk. Ook zal in dit narratief geen melding worden gemaakt van de op het conto van Stalin staande Holodomor. Letterlijk; "het vermoorden middels uithongeren". Dit betrof een genocide door de hongerdood op het grondgebied van de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek in de jaren 1932-1933, als gevolg van Stalin's opgelegde landbouwbeleid. Het was een van de grootste nationale rampen in Oekraïne in de moderne geschiedenis; het aantal doden lag tussen de 2,5 en de 7,5 miljoen. Een verklaring voor dit eerherstel van Stalin is wellicht Poetin's wens om te zijn zoals hij Stalin ziet, als een sterke leider met een visie, die zich bij het realiseren van zijn doelen niet laat afleiden door triviale zaken, zoals mensenlevens.
Ad 2) Al jaren streeft Poetin naar de ondermijning van de westerse democratieën. Een verzwakking van het Westen resulteert immers in een relatieve versterking van de geopolitieke positie van Rusland. Hij hanteert hierbij de volgende strategieën:
Hij ondersteunt/financiert rechts-extremistische partijen in de EU, omdat deze doorgaans zowel anti-democratisch zijn als gekant tegen het lidmaatschap van hun land van de EU. Dit speelt o.a. in Italië/Salvini, Frankrijk/Le Pen, het VK /o.a. Farage en in Nederland/Wilders en vermoedelijk Baudet. Op 28 februari j.l. heeft de Tweede Kamer voorgesteld om de financiering van politieke partijen in Nederland te verbieden, indien deze afkomstig is van buiten de EU/EER (Europese Economische Ruimte).
Daarnaast heeft Poetin de verkiezingen in verschillende landen beïnvloed, waaronder in het VK bij het Brexit-referendum (onder meer dmv financiering van de pro-Brexit beweging) en in de VS, waar Trump's campagne werd gesteund door Cambridge Analytica, die hierbij heeft samengewerkt met Russische organisaties.
Daarnaast heeft het Kremlin ook cybercrime aan zijn gereedschapskist toegevoegd, o.m. gericht op de beschadiging van westerse organisaties en bedrijven.
Ad 3) Rusland heeft zijn positie in het Midden-Oosten aanzienlijk versterkt door Assad militair bij te staan in diens strijd tegen 'het terrorisme', oftewel tegen zijn eigen burgers. Gebleken is dat bij de Russische luchtaanvallen met regelmaat ziekenhuizen, scholen en andere kwetsbare burgerdoelen getroffen werden. Deze steun heeft Poetin in ieder geval een permanente luchtmacht- en marinebasis opgeleverd in Syrië, de laatste met toegang tot de Middellandse Zee. Ook intervenieert Rusland met militaire middelen in diverse Afrikaanse staten, waaronder Libië, Mali en de Centraal Afrikaanse Republiek. Met de zegen van het Kremlin wordt voor dit laatste met name de Wagner groep ingezet, waarbij zowel financieel als politiek gewin wordt nagestreefd.
Poetin's rechtvaardiging
Poetin heeft zeker argumenten om het westen verwijten te maken. Onnodig werd in 2007/2008 door Bush besloten in Polen een raketafweersysteem te plaatsen en een radarinstallatie in Tsjechië. Deze werden geplaatst aan de Russische grens, terwijl ze gericht waren op Iran. Poetin ervoer dit als een bedreiging en stelde voor deze installaties in Azerbeidzjan te plaatsen, zodat heel Europa beschermd zou kunnen worden. Hierop zijn de Amerikanen, om hen moverende redenen, niet ingegaan. Vermoedelijk was dit schild mede bedoeld ter afschrikking van Rusland. Ook kon het, vanuit het Russische perspectief, als provocerend worden uitgelegd dat voormalige Sovjetstaten, zoals Estland, Letland en Litouwen, lid konden worden van de Navo en dit op een moment van Russische zwakte. Het gevolg hiervan was dat de westerse militaire macht zich uitstrekte tot aan de Russische grens. Vanuit de optiek van de betreffende landen was dit echter weer heel begrijpelijk omdat zij, gelet op hun recente verleden, bescherming zochten tegen de Russische dreiging. Vanuit Russisch perspectief waren Poetin's bezwaren dus niet geheel onbegrijpelijk, maar de bescherming die hij zocht, een reeks van bufferstraten rond Rusland, werd onhaalbaar door een wending in de geschiedenis. En deze wending werd niet geïnitieerd door het Westen, maar door Gorbatsjov en Jeltsin. Hun besluiten leidden tot de val van de Muur en de ontbinding van de Sovjet-Unie. Hierdoor ontstond er een nieuwe geopolitieke werkelijkheid, waarbij een aantal Sovjetstaten hun oorspronkelijke soevereiniteit hebben teruggekregen. Het is aan die landen zelf om vervolgens te bepalen bij wie zij aansluiting zoeken. Dat is zowel een juridisch als een politiek gegeven, maar voor Poetin kennelijk moeilijk te aanvaarden. Ook Oekraïne dreigde in de ogen van Poetin zo'n afvallige staat te worden. Het was de Oekraïnse bevolking die in 2013/2014 met de Maidan Revolutie te kennen gaf zich liever te richten op de EU dan op Rusland en feitelijk heeft Poetin dit ook nog eens aan zichzelf te wijten. Het autocratische en kleptocratische beleid in Rusland gaat namelijk zowel ten koste van de vrijheid van de burgers als van het niveau van hun levensstandaard en dat zag de bevolking van Oekraïne natuurlijk ook.
Over de autonomie van Oekraïne zegt Harari in de Guardian van 28-2-2022 het volgende:
Putin’s dream of rebuilding the Russian empire has always rested on the lie that Ukraine isn’t a real nation, that Ukrainians aren’t a real people, and that the inhabitants of Kyiv, Kharkiv and Lviv yearn for Moscow’s rule. That’s a complete lie – Ukraine is a nation with more than a thousand years of history, and Kyiv was already a major metropolis when Moscow was not even a village. But the Russian despot has told his lie so many times that he apparently believes it himself.”
En in de NRC van 1 maart j.l. schrijft Tom-Jan Meeus: “Neem het akkoord waarmee Oekraïne in 1994 de eigen kernwapens opgaf. In ruil kreeg het land de toezegging dat de VS en Rusland „de onschendbaarheid van de Oekraïense grenzen” zouden garanderen.”
De realisering van Poetin's streven om een nieuw Russisch Rijk te vestigen op basis van oude grenzen zal stranden, omdat dit indruist tegen de wil van de betrokken landen zelf en tegen de bestaande internationale rechtsorde en rechtsregels.
Er lijkt slechts één partij te zijn in ons parlement die Poetin's optreden in Oekraïne gerechtvaardigd vindt, namelijk Forum voor Democratie. Een prachtvent, noemde Baudet Vladimir Poetin. Toch wel een opmerkelijke kwalificatie voor iemand met zoveel bloed aan zijn handen van onschuldige burgers en politieke tegenstanders. Bovendien heeft deze 'prachtvent' zijn eigen burgers niet alleen beroofd van hun intellectuele vrijheid en van hun vrijheid van meningsuiting, maar ook van heel veel geld, dat door de oligarchen en hemzelf is weggesluisd naar het buitenland.
Conclusies
Poetin's oordeel dat de bezetting van Oekraïne een eenvoudig te klaren klus zou zijn berustte op een aantal onjuiste taxaties. De oorzaak hiervan schuilt in het volgende.
Voor een goede oordeelsvorming is het essentieel om te beschikken over betrouwbare informatie.
Met de angstcultuur die Poetin om zich heen heeft geschapen creëerde hij een sfeer, waarin zijn omgeving alleen nog maar bereid was om die dingen te zeggen, waarvan bekend was dat Poetin die wilde horen, de valkuil voor elke autocraat.
Hoe dit mechanisme werkt werd perfect geïllustreerd door de opname van Poetin's optreden in de week, voorafgaand aan de inval. Tijdens de bizarre en geënsceneerde bijeenkomst met zijn Veiligheidsraad brak Poetin één van de sprekers bij zijn enkels af, omdat deze persoon niet gelijk de door Poetin gewenste woorden had weten te kiezen. En dit voor het oog van de gehele wereld.
Deze demonstratie van dictatoriale macht maakte zichtbaar hoe Poetin zich verhoudt tot zijn naaste medewerkers en onthult een beangstigend beeld van de psyche van deze man.
Omdat Poetin niet over de juiste informatie beschikte heeft hij bij zijn 'speciale militaire operatie' een aantal cruciale inschattingsfouten gemaakt:
Oekraïne zou, net als de Krim, in een handomdraai de pijp aan Maarten geven. Zeker met een onervaren oud-komiek als leider en met een bevolking die de Russen opgelucht met bloemen zou verwelkomen, omdat ze eindelijk van hun fascistische leiders bevrijd zouden worden. Niets bleek minder waar. Hoezo, geen eigen land met een eigen bevolking. De Oekraïners en hun leger bleken bereid zich dood te vechten voor wat zij beschouwen als hun eigen land, terwijl Zelensky zich heeft ontpopt als een strijdbaar en krachtig leider van dit land. Daarnaast is Zelensky net zo min een fascist als Poetin een democraat is.
Het Westen was decadent en zou niet bij machte zijn om de krachten te bundelen tegen Rusland. Ook dit bleek een misvatting en Poetin heeft het tegendeel bereikt. Binnen de kortste keren wist het Westen de gelederen te sluiten, sanctiemaatregelen tegen Rusland te treffen en het defensiebudget substantieel te verhogen, met Duitsland als in het oog springend voorbeeld. Bovendien leidde deze oorlog tot een mentale omslag in veel Lidstaten van de EU, ten gunste van een verdergaande samenwerking op EU niveau. Daarnaast bleek de afhankelijkheid van de verschillende EU-Lidstaten van het Russische gas minder absoluut dan Poetin zal hebben gehoopt.
Waar Poetin zich ook ernstig op heeft verkeken is de kracht, het moreel en de efficiëntie van het Russische leger. Mede als gevolg van hun zwakte bleek Rusland bij lange na niet in staat haar doelen te realiseren, namelijk het bezetten van Oekraïne en het elimineren van haar 'fascistische' leiders.
Met zijn dreigementen aan het adres van Finland en Zweden heeft Poetin exact het tegenovergestelde bereikt van wat hij hiermee beoogd zal hebben.
Het is op grond van de geopolitieke wens van één man dat er in Oekraïne een oorlog wordt gevoerd waarvan nog niet valt te overzien hoeveel kinderen, vrouwen en mannen hiervan het slachtoffer zullen gaan worden. Wel is duidelijk dat het normale dagelijkse leven in Oekraïne volledig op zijn kop is gezet door Poetin's 'speciale militaire operatie'.
Twaalf (van de vierenveertig) miljoen inwoners zijn huis en haard ontvlucht, waarvan de helft naar het buitenland.
In tegenstelling tot Poetin's verwachtingen zit de regering van Oekraïne, na 15 maanden oorlog, nog stevig in het zadel en is van het Oekraïense grondgebied slechts circa 20% bezet.
Over het aantal dodelijke slachtoffers wordt van officiële zijde weinig informatie verstrekt, maar geschat wordt dat dit aantal op dit moment wel 240.000 kan bedragen. De ervaring leert dat het aantal gewonden dan een veelvoud hiervan is. Kortom, nu al is het aangerichte menselijke leed onbeschrijfelijk van omvang en hetzelfde geldt voor de economische, materiële en culturele schade die in Oekraïne is aangericht. En nog is het einde niet in zicht.
Wel heeft China onlangs aangeboden om de rol van bemiddelaar op zich te nemen, maar het blijft vooralsnog onduidelijk welke perspectieven dit aanbod zal bieden.
Wat wel duidelijk wordt is dat Rusland, nu het Westen Poetin de rug heeft toegekeerd, zich in een afhankelijkheidspositie ten opzichte van China heeft gemanoeuvreerd, waardoor China's geopolitieke macht wordt versterkt, terwijl die van Rusland wordt verzwakt.
De strijd met Oekraïne, waartoe Poetin heeft besloten, voert hij niet vanwege een mogelijke dreiging van de Navo, noch omdat hij het Oekraïense volk van zijn fascistoïde leiders wil bevrijden, alhoewel hij beide wel als argument heeft gebruikt. Hij voert deze strijd vermoedelijk om twee andere redenen, enerzijds om de groeiende binnenlandse ontevredenheid over zijn bewind in de kiem te smoren (het rally around the flag effect) en anderzijds omdat een nieuw Russisch Rijk, naar het evenbeeld van het voormalige Keizerrijk Rusland, een aantrekkelijk perspectief vormt voor zowel veel burgers als voor hemzelf. Dat Poetin naar zo'n rijk streeft is niet een conclusie van mij, maar het zijn de woorden van Poetin zelf, op meerdere plaatsen en op verschillende tijdstippen door hemzelf uitgedragen.
Het is voor deze illusie dat Oekraïne en haar inwoners, maar ook talloze Russen, in het ongeluk worden gestort.
Leiden, 15 mei 2023,
Rob Tjalkens