De neoliberale invloed op de financiële sector
De financiële wereld is de afgelopen halve eeuw geëvolueerd van een faciliterende sector tot een op winstmaximalisatie gefocuste industrie. De traditionele financiële diensten werden aangevuld met allerhande financiële producten, waarvan een aantal hun ontstaansrecht louter ontleenden aan het winstbejag van de banken. De door dit winstbejag gekenmerkte cultuur van de financiële sector, die een consequentie is van de toepassing van de uitgangspunten van het neoliberalisme, heeft geleid tot de kredietcrisis van rond 2008. Deze werd mede veroorzaakt door het ontbreken van regels, die deze bonanzajacht aan banden had moeten leggen. De gangbare opvatting van Wallstreet luidde in die tijd: 'Greed is good'. In reactie op deze crisis werd in 2010 in de VS de Dodd-Frank Act ingevoerd, ter versterking van de financiële sector en ter bescherming van de consument, maar de indruk bestond dat deze wet nog teveel de financiële sector uit de wind hield. Zo is er in de VS niemand van de verantwoordelijken voor deze crisis vervolgd. IJsland is trouwens het enige land, waar dit wel gebeurde.
Overigens heeft Trump in 2018 delen van deze wet weer teruggedraaid.
Het proces, waarbij de traditionele bankensector werd versmolten met de op winstmaximalisatie gebaseerde sector voor financiële producten, leidde tot een botsing tussen twee zeer verschillende culturen, waarbij de meer conservatieve cultuur van de traditionele bankensector het onderspit heeft gedolven. Jeroen Smit heeft dit proces gedetailleerd beschreven in zijn boek 'De Prooi'.
De kredietcrisis en met name ook de afwikkeling hiervan, heeft enkele systeemfouten aan het licht gebracht, die de politiek tot op de dag van vandaag verzaakt heeft aan te pakken.
De belangrijkste systeemfout binnen de financiële industrie is het samengaan van de activiteiten van de traditionele banken met de door winstbejag gedreven verkoop van financiële producten.
Hiermee worden twee typen activiteiten met elkaar verbonden die naar hun aard onverenigbaar zijn.
De spaarfunctie en die van de kredietverstrekking. Deze dienen het maatschappelijk belang. Deze functies werden vanuit een conservatief perspectief vervuld, waarbij het minimaliseren van de risico's voor de klanten voorop stond. Het zijn deze functies van het bankwezen die de bescherming verdienen van de overheid.
De verkoop van producten die gericht zijn op de winstmaximalisatie van de bank (en waarvan een aantal hun bestaan zelfs ontlenen aan dit streven). Deze zijn van een gans andere aard. Zij dienen namelijk niet het maatschappelijk belang, maar het financiële belang van de onderneming. Om die reden is er voor dit soort activiteiten, in geval van financiële problemen, geen enkele rechtvaardiging voor overheidssteun. Calamiteiten op dit terrein dienen te vallen onder het normale ondernemersrisico.
De financiële crisis vormde een bedreiging voor het voortbestaan van de traditionele sector, wat op zich al een reden zou moeten zijn om de twee bovengenoemde activiteiten van elkaar te scheiden.
Een tweede reden is het bestaan van grote verschillen inzake de bedrijfsvoering en de bedrijfscultuur tussen beide sectoren. Het beleid ten aanzien van de traditionele producten staat namelijk in scherp contrast tot dat bij het aan de man brengen van de commerciële producten. Dit laatste gaat gepaard met veelal agressieve verkoopmethoden, waarbij de hoogte van de gemaakte winst rechtstreeks wordt gekoppeld aan het inkomen van de medewerker. Dat dit beloningssysteem een prikkel vormt voor het nemen van maatschappelijk gezien onwenselijke risico's heeft de kredietcrisis van 2008 voldoende aangetoond.
Mijn conclusie luidt dan ook dat de verschillende activiteiten van de financiële industrie ontvlochten moeten worden op de wijze, zoals hierboven beschreven.
Dat voorkomt een herhaling van de situatie, waarin de belastingbetaler moet opdraaien voor de verliezen van een financiële industrie, die teveel risico's heeft genomen in zijn ongebreidelde winstbejag.
Na zo'n splitsing kan de uitdrukking “Too Big to Fail” naar de geschiedenis worden verwezen. Het is inmiddels trouwens ook de hoogste tijd dat de uitdrukking “Too Big to Jail” tot het verleden gaat behoren. Bij wetsovertreding is het belang van strafrechtelijke vervolging van leidinggevenden in de financiële sector gelegen in het feit dat eerst dan tot deze laag van de maatschappij doordringt dat zij niet onaantastbaar is. Deze boodschap is van essentieel belang voor de toekomstige bedrijfscultuur in Nederland en voor de financiële sector in het bijzonder.
17 juli, 2023